คำกลอนในนิราศภูเขาทองของสุนทรภู่ต่อไปนี้ หลายคนยังท่องจำได้
ถึงสามเสนแจ้งความตามสำเหนียก เมื่อแรกเรียกสามแสนทั้งกรุงศรี ประชุมฉุดพุทธรูปในวารี ไม่เคลื่อนที่ชลธารบาดาลดิน จึงสาปนามสามแสนเป็นชื่อคุ้ง เออชาวกรุงกลับเรียกสามเสนสิ้น นี่หรือรักมิน่าเป็นราคิน แต่ชื่อดินเจียวยังกลายเป็นหลายคำ
ผมไม่ปักใจเชื่อ เรื่องชื่อสามแสน กลายเป็นสามเสน ตามที่หลายผู้รู้เล่านัก เคยเจอประวัติก่อตั้งอำเภอหว้านใหญ่ จังหวัดมุกดาหาร…ประโยค พื้นที่นั้น เดิมทีข้าสามแสนเคยอยู่
ก็คิดว่า ในบรรดาหลายๆเผ่าลาวที่ถูกกวาดต้อนมาตอนต้นกรุงรัตนโกสินทร์ อยู่แถวๆบางขุนพรหม ซึ่งเคยเรียกบ้านลาวนั้น ถัดไปถึงบริเวณที่เรียกสามเสนวันนี้ เดิมทีคงเป็นถิ่นที่ “ข้าสามแสน” เคยอยู่
แต่ความเปลี่ยนแปลงที่สุนทรภู่ตัดพ้อ เออชื่อดินเจียวยังกลายเป็นหลายคำ ถ้าเทียบกับความเปลี่ยนแปลงของชื่อมากมาย…ชื่อสามแสน กลายเป็น สามเสน…ถือว่าเล็กน้อย
ในหนังสือ “ศัพท์สรรพรรณนา” (สำนักพิมพ์สถาพรบุ๊คส์ พ.ศ.2565) อาจารย์ ปรัชญา ปานเกตุ ให้ความรู้เรื่องศัพท์ “วิตถาร” ไว้ ดังต่อไปนี้
วิตถาร อ่านว่า วิด-ถาน เป็นคำบาลี มีความหมายว่า กว้างขวาง แพร่หลาย ยืดยาว เนิ่นช้า
พากย์สันสกฤต คือ วิสตาร หมายถึง การแผ่ไพศาล การซ่านไป ภาษาไทยใช้เป็นพิสดาร เช่นฉบับพิสดาร กล่าวโดยพิสดาร
วรรณคดีเก็บคำวิตถาร ไว้ในความหมาย ด้านดี พระมาลัยคำหลวง ตอนหนึ่ง…ประกอบกับรัศมีแห่งสุรศรีสาวสวรรค์ มีบรมธรรม์เป็นประธาน รังสีวิตถารได้หมื่นโยชน์
บทละครรามเกียรติ์ รัชกาลที่ 1…แกล้งทูลบรรยายเห็นหลายข้อ ล้วนประดิษฐ์ติดต่อให้วิตถาร…ความหมายวิตถารก็ยังไม่ส่อไปทางร้าย
สมัยหนึ่งวงการสงฆ์นำคำ “วิตถาร” มาประกอบเป็นทินนามฐานันดร “พระครู”
หลายวัดดังๆ เช่นพระครูวิตถารจันทบุรคุณ วัดโบสถ์ จันทบุรี พระครูวิตถารสมณวัตร (ธน) วัดพระนางสร้าง ภูเก็ต พระครูวิตถารสมณวัตร (ฝรั่ง) วัดพระทอง ภูเก็ต พระครูวิตถารสมณกิจ (ทอง) วัดลองดอง นครราชสีมา พระครูวิตถารสมณกิจ (คำ) วัดโพธิ์ปล้ำ อ่างทอง
ต่อมา เจอคนที่ทำอะไรมากกว่าปกติ มักแปลกแยกไปจากมหาชน “วิตถาร” จึงเพิ่มความหมายเป็นนอกแบบนอกทาง พระนลคำฉันท์…รูปเปลี่ยนเพี้ยนผิดวิตถาร อากัปอาการ วิกลประหลาดหลายนัย
เวลาผ่านไปนาน จนถึงวันนี้ วิตถาร มีความหมายบ่งถึงสิ่ง ที่ผิดปกติวิสัย ในเรื่องเพศ เช่นคำว่า กามวิตถาร หรือพวกวิตถาร
ให้ความรู้มาถึงขั้นนี้ อาจารย์ปรัชญา มีเรื่องเล่าทิ้งท้าย…ตอนบวชตามประเพณี คุ้นกับพระหลวงน้า ที่เก่งในทาง “สอนแหล่” คืนหนึ่งหลวงน้าค้นเหรียญพระเก่าองค์หนึ่งเพ่งดู แล้วค่อยๆอ่าน “พระ-ครู-วิด-ตะ-ถาน—สะหมน-กิจ”
ผมขอมาดู อ่านทวนคำท้าย สะ มะ นะ กิด ให้ท่านฟัง
“พระอะไรชื่อวิตตะถาน ถ้าใครให้ฉันเป็นพระครูชื่อนี้ ฉันจะสึก”…“สึกทำไม” ผมถาม
“เดี๋ยวคนเขาจะหาว่า พระครูห่าอะไรปล้ำเด็ก”
เห็นไหม! คำวิตถาร ที่เคยใช้ความหมายดีๆ เป็นชื่อพระ เวลาทำให้กลับกลายเป็นชื่อที่ที่ฟังขยะแขยง
นับประสาอะไร กับความเปลี่ยนแปลงในคน…เป็นรัฐมนตรีเรียกท่านอยู่ไม่กี่วัน อ้าว!คนเกลียดเรียกไอ้ กันไปเสียได้ อีกท่าน เป็นนายกฯอยู่ดีๆ…มีเหตุจะให้ถูกปลด เรื่องแบบนี้ ไม่เชื่อ ก็ต้องเชื่อ.
กิเลน ประลองเชิง
คลิกอ่านคอลัมน์ “ชักธงรบ” เพิ่มเติม